Την Κυριακή 22 Ιουνίου ο νεοσύστατος σύλλογος "ΣΥΝΟΜΙΛΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΙΝΩΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ" πραγματοποίησε την πρώτη του προγραμματισμένη περιήγηση στους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης με οδηγό τον αρχαιολόγο κ. Αντώνη Βασιλάκη. Προορισμός μας ήταν μερικά από τα πιο σημαντικά κέντρα του μινωικού πολιτισμού: η Φαιστός, η Αγία Τριάδα, ο Κομμός και η Μονή Οδηγήτριας.
Ξεκινήσαμε αρκετά νωρίς από το Ηράκλειο και διασχίσαμε σχεδόν κάθετα το νησί μας στο κεντρικό τμήμα του, κατευθυνόμενοι στη μεγαλύτερη εύφορη πεδιάδα του, εστία πολιτισμού από τα προϊστορικά χρόνια.
Πρώτος σταθμός μας ο αρχαιολογικός χώρος της Φαιστού. Ένα φως διαυγές μας υποδέχτηκε εκεί, ένα λαγαρό ελληνικό φως, διαγράφοντας με ακρίβεια τον ορίζοντα και αναδεικνύοντας την καθαρότητα των γραμμών στα αρχαία απομεινάρια.
Ένας μεγάλος σε έκταση αρχαιολογικός χώρος. Μακρύτερα στο βορρά δεσπόζει ο ορεινός όγκος της Ίδης και νότια απλώνεται η εύφορη πεδιάδα της Μεσαράς.
Οι άνθρωποι του παρελθόντος απόντες. Παρόντα ελάχιστα μόνο από τα αντικείμενά τους. Πολλά ερείπια, πάμπολλα τα σπαράγματα, πλείστες οι απορίες και τα ερωτήματα. Όπως κάθε φορά που εισέρχομαι σ' ένα αρχαιολογικό χώρο έχω την αίσθηση του αδιάκριτου επισκέπτη που δεν πήρε άδεια εισόδου κι επιπλέον του τυμβωρύχου που διακόπτει την ιερή σιωπή των νεκρών. Σαν σ' ένα παλάτι που οι οικοδεσπότες του έφυγαν και το άφησαν έρμαιο στους επισκέπτες, νιώθω επιτακτική την ανάγκη να περπατώ ελαφριά. Κάτω από τα πόδια μας άνθρωποι και εποχές αλληλεπικαλύπτονται, κάθονται η μια στους ώμους της άλλης σπρώχνοντάς την πιο βαθιά στο έδαφος και στην αφάνεια.
Έχεις την αίσθηση ότι ο χρόνος γύρω σου έχει παγώσει, κι αυτός ο χώρος είναι ο μόνος που υπάρχει, κι ας είναι σπαρακτικές εικόνες τα λιγοστά σπαράγματα, που τώρα φρυγανίζονται από το δυνατό ήλιο. Γραμμές, σχήματα και αρχιτεκτονικοί όγκοι που καλείται να συμπληρώσει η δική μας φαντασία κτίζοντας τους δικούς της γοητευτικούς κόσμους με τον κίνδυνο να υπερβεί τα όρια της επιστημονικής αλήθειας.
Το "φως ανελέητο" αποκαλύπτει και εξαϋλώνει τα περιγράμματα στα αρχαία απομεινάρια, ενώ η θερμοκρασία ανεβαίνει επικίνδυνα. Η ξενάγηση όμως συνεχίζεται απρόσκοπτα και αδιαμαρτύρητα. Ο κ. Βασιλάκης με εφηβικό σφρίγος στη φωνή και παιδική λάμψη στο βλέμμα, με πάθος που αναβλύζει από την επιστημονική συνέπεια και τον ανθρώπινο ζήλο, εκείνο που τον βοηθά να παραμένει στις σύγχρονες επάλξεις, αγωνίζεται να εξουδετερώσει το τέρας της άγνοιας ή της ημιμάθειας, να καλύψει αρχαία κενά και να διασκεδάσει ψευδείς σύγχρονους μύθους.
Κι όσο κι αν η επιστημονική ακρίβεια της ξενάγησης δεν άφηνε ασάφειες και κενά στην κατανόηση, εντούτοις στη σκέψη μας πάντα έβρισκαν τόπο να τρυπώσουν οι μυθολογικές αφηγήσεις. Η ομάδα μας στην πρώτη της εξόρμηση αναζητώντας τα ίχνη της ιστορίας ή προϊστορίας, μπέρδευε συχνά το μύθο με την ιστορική αλήθεια, την επιθυμητή εικόνα με την αποδεδειγμένη. Ένα παιδάκι έτρεχε να βρει το λαβύρινθο ανεβοκατεβαίνοντας σκάλες, περνώντας από πολλά μικρά δωμάτια, διασχίζοντας διαδρόμους. Αλλά και οι μεγαλύτεροι
επιχειρούσαμε μέσα από αρχαία ίχνη να ξαναπιάσουμε την άκρη του νήματος, να συνεχίσουμε την πορεία μας στους σύγχρονους δαιδαλώδεις δρόμους, να παλέψουμε με τα δικά μας τέρατα.
Σταθμοί της ξενάγησής μας η πάνω αυλή, η δυτική αυλή, οι αποθήκες, η κεντρική αυλή, τα βασιλικά διαμερίσματα, και φυσικά ο χώρος εύρεσης του γνωστού άγνωστου, μοναδικού και δυσερμήνευτου δίσκου. Ένα καλά διατηρημένο πλακόστρωτο στην κεντρική αυλή, όπου κάποια άλλα πόδια πριν μερικές χιλιάδες χρόνια πάτησαν πάνω του, περπάτησαν, χόρεψαν και ίσως συμμετείχαν σε επικίνδυνα αγωνίσματα με τον ταύρο. Αυλάκια αποχέτευσης, πηγάδια αποθήκευσης νερού. Αποθήκες με εναπομείναντα πιθάρια, σημάδια χαραγμένα σε πέτρες, ένα ολόκληρο σύστημα σφραγισμάτων μαρτυρούν μια ακμάζουσα κοινωνία, που όμως κάποια στιγμή μετακινείται λίγα χιλιόμετρα παραπέρα, στην επονομαζόμενη έπαυλη ή ανάκτορο της Αγίας Τριάδας.
Έτσι επόμενος σταθμός μας σε κοντινή απόσταση το μικρό ανάκτορο ή έπαυλη της Αγίας Τριάδας. Ένας σταθμός που μας αποκάλυψε μερικά από τα πιο σημαντικά ευρήματα του μινωικού πολιτισμού: σπουδαία λίθινα αγγεία και πολλά τάλαντα. Μια ολόκληρη πτέρυγα του αρχαιολογικού χώρου τόπος εμπορικών συναλλαγών, ο χώρος της αγοράς.
Ένας ακόμα χώρος που μετρά τους αιώνες και τις εποχές στα στρώματα του χώματος. Κι εδώ η φωτιά έγραψε τους τίτλους του τέλους ενός σημαντικού πολιτισμού. Πολιτισμοί αντικρουόμενοι ή και εχθρικοί μεταξύ τους συνυπάρχουν αντιφατικά στον ίδιο χώρο. Εκκλησίες διασώζονται σε καλή κατάσταση.
Αφήνουμε με δυσαρέσκεια το φιλόξενο σκιερό χώρο στην είσοδο για να συνεχίσουμε την περιήγησή μας.
Επόμενος προορισμός η Μονή Οδηγητρίας. Το τοπίο αγριεύει στο καυτό μεσημέρι του νότου της Κρήτης. Η βλάστηση αραιώνει. Αποτέλεσμα υπερβόσκησης και διάβρωσης του εδάφους. Η εικόνα πράσινου δίνει σταδιακά τη θέση της στη χαμηλή αυτοφυή βλάστηση που σε λίγα μέρη της Κρήτης μπορείς να συναντήσεις, κυρίως στο νότο της. Ίσως έτσι να ήταν η χλωρίδα και στη μινωική εποχή, χωρίς ανθρώπινη λεηλασία.
Στη διαδρομή μας μικρά κρητικά χωριά στη ζέστη του μεσημεριού αναδίδουν μια άσπρη ζεστή άχνη αναπαλαιωμένων σπιτιών που επιμένουν ευτυχώς να συντηρούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.
Ένας ξεχωριστός κόσμος η Μονή Οδηγητρίας. Το μοναστήρι όμορφα συντηρημένο, αρμονικά συνυπάρχον με το περιβάλλον, διασώζει μέρος των τοιχογραφιών του και σπάνιες εικόνες.
Σε μια γωνία του μοναστηριακού συγκροτήματος ο Πύργος του Ξωπατέρα, με περιορισμένες, σχεδόν ανεπαίσθητες, παρεμβάσεις συντήρησης, είναι μέρος της ζωντανής ιστορίας.
Σε ένα μέρος του μοναστηριού ένα καλοδιατηρημένο μουσείο τριών δωματίων διαφυλάσσει αντικείμενα μιας αγροτικής κοινωνίας μιας άλλης εποχής: ελαιοτριβείο κα πατητήρι, αργαλειό κα φούρνο.
Σε κοντινή απόσταση με οπτική επαφή από το δρόμο οι δύο θολωτοί τάφοι που ανέσκαψε πριν από λίγες δεκαετίες ο κ. Αντώνης Βασιλάκης.
Φτάνουμε καταμεσήμερο στον Κομμό, το κύριο λιμάνι της Μεσαράς (Φαιστού και Αγίας Τριάδας) στα μινωικά χρόνια. Στην τελική ανακτορική εποχή μάλιστα ιδρύθηκε ένα νεώριο με έξι γαλαρίες πάνω από το αρχαιότερο νεοανακτορικό νεώριο.
Από ψηλά ατενίζουμε τη μακρά παραλία που απλώνεται μπροστά μας. Όμως είναι ένα λιμάνι απόντων ταξιδευτών, ταξιδιωτών που ολοκλήρωσαν το ταξίδι τους στο χρόνο και άφησαν ίχνη δυσδιάκριτα, ερμηνεύσιμα μόνο από ειδικούς και μερικές φορές αμφιλεγόμενα ή αμφισβητήσιμα. Ο χρόνος δε μας επιτρέπει μια αναλυτική ξενάγηση κι εξάλλου ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει κλειστός. Αρκούμαστε σε σύντομες πληροφορίες και εκμεταλλευόμαστε την ευκαιρία για μια σύντομη βουτιά.
Οι ιριδισμοί της επιφάνειας της θάλασσας συνθέτουν μια εικόνα παραμυθιού, που όμως έρχεται σε έντονη αντίθεση με πλακούρες διαβρωμένες από τη χρόνια έκθεσή τους στις καιρικές συνθήκες. Όμως και η επέμβαση του ανθρώπου υπήρξε καθοριστική στην εικόνα του περιβάλλοντος και στη βιοποικιλότητα.
Η μεσημεριανή ραστώνη και το άδειο στομάχι μάς έστρεψε στα γραφικά ταβερνάκια των Ματάλων. Η αλλοτινή εστία των χίπηδων, των ανθρώπων που επιζητούσαν την ησυχία της φύσης, τη μέρα αυτή έσφυζε από ζωή, καθώς ήταν η τελευταία μέρα του φεστιβάλ.
Η εκδρομή μας ολοκληρώνεται και αρχίζει η επιστροφή. Εικόνες και πληροφορίες επανέρχονται στη μνήμη, σε μια προσπάθεια σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν.
Αρχεία που μεταφέρθηκαν, πόλεις που επιβλήθηκαν σε άλλες, κατακτητές που ισοπέδωσαν, πολύτιμα αντικείμενα που αποσπάστηκαν από το φυσικό τους χώρο και κλείστηκαν σε μουσεία, αρχαιοκάπηλοι που άρπαξαν, κλεπταποδόχοι και "σωτήρες του έθνους" είναι μερικά από τα θέματα του προβληματισμού μας. Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική ιστορία αναβιώνει διαγράφοντας βασικές κατευθυντήριες γραμμές, βασικές τάσεις και στοιχεία.
Ο Σύλλογος συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια τουριστική περιήγηση αναψυχής, αλλά οφείλει να επιδείξει μα στάση ευρύτερης ενημέρωσης και υπεύθυνης στάσης απέναντι στο μινωικό πολιτισμό. Υπόσχεση για συνέχιση της διαδρομής στο χρόνο με την ξενάγηση στα Χανιά το Σαββατοκύριακο 5-6 Ιουλίου.
Ξεκινήσαμε αρκετά νωρίς από το Ηράκλειο και διασχίσαμε σχεδόν κάθετα το νησί μας στο κεντρικό τμήμα του, κατευθυνόμενοι στη μεγαλύτερη εύφορη πεδιάδα του, εστία πολιτισμού από τα προϊστορικά χρόνια.
Πρώτος σταθμός μας ο αρχαιολογικός χώρος της Φαιστού. Ένα φως διαυγές μας υποδέχτηκε εκεί, ένα λαγαρό ελληνικό φως, διαγράφοντας με ακρίβεια τον ορίζοντα και αναδεικνύοντας την καθαρότητα των γραμμών στα αρχαία απομεινάρια.
Ένας μεγάλος σε έκταση αρχαιολογικός χώρος. Μακρύτερα στο βορρά δεσπόζει ο ορεινός όγκος της Ίδης και νότια απλώνεται η εύφορη πεδιάδα της Μεσαράς.
Οι άνθρωποι του παρελθόντος απόντες. Παρόντα ελάχιστα μόνο από τα αντικείμενά τους. Πολλά ερείπια, πάμπολλα τα σπαράγματα, πλείστες οι απορίες και τα ερωτήματα. Όπως κάθε φορά που εισέρχομαι σ' ένα αρχαιολογικό χώρο έχω την αίσθηση του αδιάκριτου επισκέπτη που δεν πήρε άδεια εισόδου κι επιπλέον του τυμβωρύχου που διακόπτει την ιερή σιωπή των νεκρών. Σαν σ' ένα παλάτι που οι οικοδεσπότες του έφυγαν και το άφησαν έρμαιο στους επισκέπτες, νιώθω επιτακτική την ανάγκη να περπατώ ελαφριά. Κάτω από τα πόδια μας άνθρωποι και εποχές αλληλεπικαλύπτονται, κάθονται η μια στους ώμους της άλλης σπρώχνοντάς την πιο βαθιά στο έδαφος και στην αφάνεια.
Έχεις την αίσθηση ότι ο χρόνος γύρω σου έχει παγώσει, κι αυτός ο χώρος είναι ο μόνος που υπάρχει, κι ας είναι σπαρακτικές εικόνες τα λιγοστά σπαράγματα, που τώρα φρυγανίζονται από το δυνατό ήλιο. Γραμμές, σχήματα και αρχιτεκτονικοί όγκοι που καλείται να συμπληρώσει η δική μας φαντασία κτίζοντας τους δικούς της γοητευτικούς κόσμους με τον κίνδυνο να υπερβεί τα όρια της επιστημονικής αλήθειας.
Το "φως ανελέητο" αποκαλύπτει και εξαϋλώνει τα περιγράμματα στα αρχαία απομεινάρια, ενώ η θερμοκρασία ανεβαίνει επικίνδυνα. Η ξενάγηση όμως συνεχίζεται απρόσκοπτα και αδιαμαρτύρητα. Ο κ. Βασιλάκης με εφηβικό σφρίγος στη φωνή και παιδική λάμψη στο βλέμμα, με πάθος που αναβλύζει από την επιστημονική συνέπεια και τον ανθρώπινο ζήλο, εκείνο που τον βοηθά να παραμένει στις σύγχρονες επάλξεις, αγωνίζεται να εξουδετερώσει το τέρας της άγνοιας ή της ημιμάθειας, να καλύψει αρχαία κενά και να διασκεδάσει ψευδείς σύγχρονους μύθους.
Κι όσο κι αν η επιστημονική ακρίβεια της ξενάγησης δεν άφηνε ασάφειες και κενά στην κατανόηση, εντούτοις στη σκέψη μας πάντα έβρισκαν τόπο να τρυπώσουν οι μυθολογικές αφηγήσεις. Η ομάδα μας στην πρώτη της εξόρμηση αναζητώντας τα ίχνη της ιστορίας ή προϊστορίας, μπέρδευε συχνά το μύθο με την ιστορική αλήθεια, την επιθυμητή εικόνα με την αποδεδειγμένη. Ένα παιδάκι έτρεχε να βρει το λαβύρινθο ανεβοκατεβαίνοντας σκάλες, περνώντας από πολλά μικρά δωμάτια, διασχίζοντας διαδρόμους. Αλλά και οι μεγαλύτεροι
επιχειρούσαμε μέσα από αρχαία ίχνη να ξαναπιάσουμε την άκρη του νήματος, να συνεχίσουμε την πορεία μας στους σύγχρονους δαιδαλώδεις δρόμους, να παλέψουμε με τα δικά μας τέρατα.
Σταθμοί της ξενάγησής μας η πάνω αυλή, η δυτική αυλή, οι αποθήκες, η κεντρική αυλή, τα βασιλικά διαμερίσματα, και φυσικά ο χώρος εύρεσης του γνωστού άγνωστου, μοναδικού και δυσερμήνευτου δίσκου. Ένα καλά διατηρημένο πλακόστρωτο στην κεντρική αυλή, όπου κάποια άλλα πόδια πριν μερικές χιλιάδες χρόνια πάτησαν πάνω του, περπάτησαν, χόρεψαν και ίσως συμμετείχαν σε επικίνδυνα αγωνίσματα με τον ταύρο. Αυλάκια αποχέτευσης, πηγάδια αποθήκευσης νερού. Αποθήκες με εναπομείναντα πιθάρια, σημάδια χαραγμένα σε πέτρες, ένα ολόκληρο σύστημα σφραγισμάτων μαρτυρούν μια ακμάζουσα κοινωνία, που όμως κάποια στιγμή μετακινείται λίγα χιλιόμετρα παραπέρα, στην επονομαζόμενη έπαυλη ή ανάκτορο της Αγίας Τριάδας.
Έτσι επόμενος σταθμός μας σε κοντινή απόσταση το μικρό ανάκτορο ή έπαυλη της Αγίας Τριάδας. Ένας σταθμός που μας αποκάλυψε μερικά από τα πιο σημαντικά ευρήματα του μινωικού πολιτισμού: σπουδαία λίθινα αγγεία και πολλά τάλαντα. Μια ολόκληρη πτέρυγα του αρχαιολογικού χώρου τόπος εμπορικών συναλλαγών, ο χώρος της αγοράς.
Ένας ακόμα χώρος που μετρά τους αιώνες και τις εποχές στα στρώματα του χώματος. Κι εδώ η φωτιά έγραψε τους τίτλους του τέλους ενός σημαντικού πολιτισμού. Πολιτισμοί αντικρουόμενοι ή και εχθρικοί μεταξύ τους συνυπάρχουν αντιφατικά στον ίδιο χώρο. Εκκλησίες διασώζονται σε καλή κατάσταση.
Αφήνουμε με δυσαρέσκεια το φιλόξενο σκιερό χώρο στην είσοδο για να συνεχίσουμε την περιήγησή μας.
Επόμενος προορισμός η Μονή Οδηγητρίας. Το τοπίο αγριεύει στο καυτό μεσημέρι του νότου της Κρήτης. Η βλάστηση αραιώνει. Αποτέλεσμα υπερβόσκησης και διάβρωσης του εδάφους. Η εικόνα πράσινου δίνει σταδιακά τη θέση της στη χαμηλή αυτοφυή βλάστηση που σε λίγα μέρη της Κρήτης μπορείς να συναντήσεις, κυρίως στο νότο της. Ίσως έτσι να ήταν η χλωρίδα και στη μινωική εποχή, χωρίς ανθρώπινη λεηλασία.
Στη διαδρομή μας μικρά κρητικά χωριά στη ζέστη του μεσημεριού αναδίδουν μια άσπρη ζεστή άχνη αναπαλαιωμένων σπιτιών που επιμένουν ευτυχώς να συντηρούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.
Ένας ξεχωριστός κόσμος η Μονή Οδηγητρίας. Το μοναστήρι όμορφα συντηρημένο, αρμονικά συνυπάρχον με το περιβάλλον, διασώζει μέρος των τοιχογραφιών του και σπάνιες εικόνες.
Σε μια γωνία του μοναστηριακού συγκροτήματος ο Πύργος του Ξωπατέρα, με περιορισμένες, σχεδόν ανεπαίσθητες, παρεμβάσεις συντήρησης, είναι μέρος της ζωντανής ιστορίας.
Σε ένα μέρος του μοναστηριού ένα καλοδιατηρημένο μουσείο τριών δωματίων διαφυλάσσει αντικείμενα μιας αγροτικής κοινωνίας μιας άλλης εποχής: ελαιοτριβείο κα πατητήρι, αργαλειό κα φούρνο.
Σε κοντινή απόσταση με οπτική επαφή από το δρόμο οι δύο θολωτοί τάφοι που ανέσκαψε πριν από λίγες δεκαετίες ο κ. Αντώνης Βασιλάκης.
Φτάνουμε καταμεσήμερο στον Κομμό, το κύριο λιμάνι της Μεσαράς (Φαιστού και Αγίας Τριάδας) στα μινωικά χρόνια. Στην τελική ανακτορική εποχή μάλιστα ιδρύθηκε ένα νεώριο με έξι γαλαρίες πάνω από το αρχαιότερο νεοανακτορικό νεώριο.
Από ψηλά ατενίζουμε τη μακρά παραλία που απλώνεται μπροστά μας. Όμως είναι ένα λιμάνι απόντων ταξιδευτών, ταξιδιωτών που ολοκλήρωσαν το ταξίδι τους στο χρόνο και άφησαν ίχνη δυσδιάκριτα, ερμηνεύσιμα μόνο από ειδικούς και μερικές φορές αμφιλεγόμενα ή αμφισβητήσιμα. Ο χρόνος δε μας επιτρέπει μια αναλυτική ξενάγηση κι εξάλλου ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει κλειστός. Αρκούμαστε σε σύντομες πληροφορίες και εκμεταλλευόμαστε την ευκαιρία για μια σύντομη βουτιά.
Οι ιριδισμοί της επιφάνειας της θάλασσας συνθέτουν μια εικόνα παραμυθιού, που όμως έρχεται σε έντονη αντίθεση με πλακούρες διαβρωμένες από τη χρόνια έκθεσή τους στις καιρικές συνθήκες. Όμως και η επέμβαση του ανθρώπου υπήρξε καθοριστική στην εικόνα του περιβάλλοντος και στη βιοποικιλότητα.
Η μεσημεριανή ραστώνη και το άδειο στομάχι μάς έστρεψε στα γραφικά ταβερνάκια των Ματάλων. Η αλλοτινή εστία των χίπηδων, των ανθρώπων που επιζητούσαν την ησυχία της φύσης, τη μέρα αυτή έσφυζε από ζωή, καθώς ήταν η τελευταία μέρα του φεστιβάλ.
Η εκδρομή μας ολοκληρώνεται και αρχίζει η επιστροφή. Εικόνες και πληροφορίες επανέρχονται στη μνήμη, σε μια προσπάθεια σύνδεσης του παρελθόντος με το παρόν.
Αρχεία που μεταφέρθηκαν, πόλεις που επιβλήθηκαν σε άλλες, κατακτητές που ισοπέδωσαν, πολύτιμα αντικείμενα που αποσπάστηκαν από το φυσικό τους χώρο και κλείστηκαν σε μουσεία, αρχαιοκάπηλοι που άρπαξαν, κλεπταποδόχοι και "σωτήρες του έθνους" είναι μερικά από τα θέματα του προβληματισμού μας. Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική ιστορία αναβιώνει διαγράφοντας βασικές κατευθυντήριες γραμμές, βασικές τάσεις και στοιχεία.
Ο Σύλλογος συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια τουριστική περιήγηση αναψυχής, αλλά οφείλει να επιδείξει μα στάση ευρύτερης ενημέρωσης και υπεύθυνης στάσης απέναντι στο μινωικό πολιτισμό. Υπόσχεση για συνέχιση της διαδρομής στο χρόνο με την ξενάγηση στα Χανιά το Σαββατοκύριακο 5-6 Ιουλίου.
Στην προσφυγιά και στην ορφάνια …
Την Κυριακή 26 Απριλίου ο σύλλογός μας "ΣΥΝΟΜΙΛΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΙΝΩΙΚΟ ΠΟΛΙΤΣΜΟ" πραγματοποίησε άλλη μια εξόρμηση, στην προσπάθειά μας να συναντηθούμε με το παρελθόν μας, να ανοίξουμε το σεντούκι της αρχαίας γιαγιάς μας, το σεντούκι του χρόνου.
Στο πρόγραμμα της εκδρομής προβλεπόταν ξενάγηση στην Αρχαιολογική Συλλογή Μαλεβιζίου, που στεγάζεται στο Δημαρχείο Γαζίου. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μια υπέροχη συλλογή αρχαιοτήτων οργανωμένη με γνώση, μεράκι και καλαισθησία, με πλούσιες ερμηνευτικές πληροφορίες και μάλιστα συγκριτικές με ανάλογα ευρήματα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιάζομαι σε κάθε επίσκεψη με τα θραύσματα πήλινων ειδωλίων - αφιερωμάτων σε ιερά που απεικονίζουν ιδιαίτερα περίτεχνα σχέδια κομμωτικής. Αν κάποιος τα συνέκρινε με το κούρεμα των σύγχρονων νέων θα τα θεωρούσε πιο πρωτότυπα, κι όμως οι μελετητές υποστηρίζουν ότι αποδίδουν εκφράσεις στο πλαίσιο μιας θρησκευτικής τελετουργίας. Ο καθρέπτης πίσω από τα μικροσκοπικά κεφαλάκια, που μας επιτρέπει να δούμε το χτένισμα και στο πίσω μέρος του κεφαλιού, φανερώνει το μεράκι του αρχαιολόγου για το έργο του.
Ο αρχαιολόγος Γιώργος Τζωράκης με υπομονή και γνώση μάς αποκαλύπτει τα μυστικά της επιστήμης του. Τα κύματα της πέτρας στα λίθινα αγγεία, η ελεύθερη έκφραση και πρωτοτυπία του μινωικού καλλιτέχνη έρχεται σε αντίθεση με την ομοιομορφία της μαζικής παραγωγής κάτω από την επιβολή του μυκηναίου κυρίαρχου. Οι χρωματιστές γραμμές και τα σχέδια σε ένα ταπεινό πήλινο αγγείο καθημερινής χρήσης μπορούν να αποκαλύψουν πολλά κατά την εξέταση από την έμπειρη επιστημονική ματιά.
Σεβάσμιες θεότητες με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό, μικροσκοπικά χάλκινα ειδώλια στη στάση του "σεβίζοντος", ένας ολόκληρος κόσμος που πάλλεται, που χαίρεται και φοβάται, στα χιλιάδες χρόνια της απουσίας του κατάφερε να μας αφήσει τα ίδια συναισθήματα για το άγνωστο, πλην όμως αποπνέει λιγότερη έπαρση και αλαζονεία, αλλά και σεμνότητα και αρμονία με το περιβάλλον του.
Η ερώτηση κάτω από ποιες αδιευκρίνιστες -αν όχι σκοτεινές- συνθήκες αποκτήθηκαν τα αντικείμενα της συλλογής αυτής, αποκομμένα μυστικά ή και βίαια από το φυσικό τους αρχαιολογικό χώρο εγκαταλείποντας άλλα αντικείμενα με τα οποία συμπορεύτηκαν στον χρόνο, όταν έπαψαν να αποτελούν εργαλείο ή συμπλήρωμα μιας ανθρώπινης παρουσίας, από κάποιους που θέλησαν να τα εκμεταλλευτούν μου προκαλεί απανωτά κύματα οργής. Ναι, ένιωσα πίκρα που το όμορφο κόσμημα που κάποτε στόλιζε τον τρυφερό λαιμό μιας ευγενούς κυρίας ή το ταπεινό αφιέρωμα σε ένα ιερό κορυφής ενός πιστού, με το οποίο θέλησε να εξασφαλίσει τη θεϊκή εύνοια, έγινε αντικείμενο στυγνής εμπορικής συναλλαγής.
Θεωρώ βέβαια ότι εύκολα θα μπορούσε κάποιος να μου προσάψει την κατηγορία του αδιόρθωτα ρομαντικού. Γι΄ αυτό προσπάθησα να ξεχάσω ότι τα αντικείμενα αυτής της συλλογής βρίσκονταν εκεί σαν παιδιά ορφανά που κάποιος τα άρπαξε από την αγκαλιά της μητέρας τους, από τη συντροφιά των αδελφών τους, παιδιά με άγνωστη καταγωγή και προέλευση, με μοναδικό στοιχείο ταυτότητας την ύπαρξη. Να ξεχάσω ότι η ξεχωριστή ομορφιά τους είναι αυτή που τα κράτησε σε μια νέα οικογένεια με ανάλογα προσφυγόπουλα του χρόνου και δεν τα οδήγησε σε μια νέα προσφυγιά στο εξωτερικό με άγνωστη κατάληξη.
Προσπάθησα να εστιάσω στο γεγονός ότι από το δυσδιάκριτο παρελθόν τους στον θολό βυθό της ιστορίας τα ανέσυραν άνθρωποι που νοιάστηκαν και φρόντισαν γι΄αυτά και δημιούργησαν ένα " ορφανοτροφείο" που έδωσε στέγη σ' αυτά τα πολύπαθα παιδιά του χρόνου.
Προσπάθησα να ξεχάσω, προσπάθησα να μη σκέφτομαι. Κράτησα μόνο τη σκέψη ότι πρέπει να νιώθω κιόλας τυχερή ή ευγνώμων που τα αντικείμενα της συλλογής δεν πήραν το δρόμο χωρίς επιστροφή προς το εξωτερικό, όπως τόσα άλλα, και ότι συνεχίζει να τα φιλοξενεί η κρητική γη που τα γέννησε.
Τράβηξα αρκετές φωτογραφίες των εκθεμάτων, να τις έχω στον υπολογιστή μου, για να θυμάμαι απλά τις όμορφες στιγμές τους, για τις ώρες που η δική μου καθημερινότητα δεν υποφέρεται και η αρχαία ομορφιά αποτελεί παρήγορο καταφύγιο. Να ψηλαφίζω με τα μάτια μου το άγγιγμα των ανθρώπων πάνω στα αντικείμενα, να μυρίζω το χαμένο πια άρωμα από ένα μικροσκοπικό αγγείο μιας νεαρής κοπέλας που ήθελε να μοσχοβολά για τον αγαπημένο της, να φαντάζομαι τη γυναικεία φιλαρέσκεια και ματαιοδοξία για το κόσμημα πάνω σε ένα λεπτό διάφανο δέρμα που τώρα δεν έχει αφήσει καμιά εικόνα του, παρά μόνο συγκριτικές υποθέσεις από τις τοιχογραφίες. Να αισθανθώ την ανάγκη τους να παρακαλέσουν αυτή την άγνωστη ανώτερη δύναμη για παρηγοριά, βοήθεια και συμπόνια, αμείωτη κι ας πέρασαν τόσα χρόνια. Να μοιράζομαι μαζί τους το φόβο για το άγνωστο. Κι ας διαπιστώνω και πάλι τη διαχρονική δύναμη του ισχυρού που θέλει να επιβληθεί με το πολύτιμο υλικό που ελάχιστοι μπορούσαν να διαθέσουν.
Επόμενος σταθμός μας οι μινωικές οικίες -επαύλεις της Τυλίσσου. Εκεί ο χρόνος έχει σταματήσει στη γλώσσα αφήνοντας ανέπαφο το όνομα του χωριού. Η ξεναγός μας Στέλλα Σκουτέλη για ώρα πολλή ξεδιπλώνει πληροφορίες για το χώρο και μας βοηθά να τον εντάξουμε καλύτερα στο χρόνο και στο πλαίσιο του μινωικού πολιτισμού.
Η φύση γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο οργίαζε. Κι όμως μέσα, όπως σε όλους σχεδόν τους αρχαιολογικούς τόπους, ο χώρος ήταν γυμνός: τα ευρήματα είχαν αφαιρεθεί για προστασία και φύλαξη στα μουσεία, άλλα στις προθήκες κι άλλα στις αποθήκες. Κι όμως νιώθω ότι ο σεμνός λατρευτής από το αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου κυκλοφορεί ανάμεσα στις γυμνές πέτρες, στα δωμάτια του αρχαιολογικού χώρου. Με το χέρι του αντήλιο στη θεϊκή λάμψη(;), με το λεπτό του σώμα ευλύγιστο και εύθραυστο, με τη σεμνότητα και επίγνωση της ανθρώπινης αδυναμίας είμαι σίγουρη ότι εκτός από την εύνοια του θεού του έχει εξασφαλίσει τον ανθρώπινο σεβασμό και θαυμασμό εις το διηνεκές.
Το μεσημεριανό σε μια ταβέρνα στην Τύλισσο ήταν αναγκαίο και απολαυστικό, όμως η επιστροφή με βρίσκει με πικρά συναισθήματα.Η μελίρρυτη φωνή της Μαρίας Φραγκιαδάκη δεν καταφέρνει να με παρηγορήσει. Στη σκέψη μου διαρκώς επανέρχονται τα παιδιά που τα ξύπνησαν πρόωρα, που τα απέσπασαν από την οικογενειακή τους γαλήνη και τα οδήγησαν στην προσφυγιά και στην ορφάνια. Άλλα ήταν ίσως πιο τυχερά, αυτά που τώρα χαίρονται τη λάμψη των προβολέων, άλλα όμως καταπίνουν το σκοτάδι του υπογείου στις αποθήκες του μουσείου κι άλλα είναι διάσπαρτα στην οικουμένη. Μια διαλυμένη οικογένεια χωρίς ελπίδα να ξανασυγκροτηθεί. Είναι που οι αρχαιοκάπηλοι φτάνουν πολλές φορές πριν τους αρχαιολόγους. Και είναι αδίστακτοι.
Μα, γιαγιά, γιατί δεν τα φύλαξες καλά;
Εγώ, παιδιά μου, σας τα παρέδωσα... Εσείς γιατί δεν τα προσέχατε;;;;
Την Κυριακή 26 Απριλίου ο σύλλογός μας "ΣΥΝΟΜΙΛΩΝΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΜΙΝΩΙΚΟ ΠΟΛΙΤΣΜΟ" πραγματοποίησε άλλη μια εξόρμηση, στην προσπάθειά μας να συναντηθούμε με το παρελθόν μας, να ανοίξουμε το σεντούκι της αρχαίας γιαγιάς μας, το σεντούκι του χρόνου.
Στο πρόγραμμα της εκδρομής προβλεπόταν ξενάγηση στην Αρχαιολογική Συλλογή Μαλεβιζίου, που στεγάζεται στο Δημαρχείο Γαζίου. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μια υπέροχη συλλογή αρχαιοτήτων οργανωμένη με γνώση, μεράκι και καλαισθησία, με πλούσιες ερμηνευτικές πληροφορίες και μάλιστα συγκριτικές με ανάλογα ευρήματα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιάζομαι σε κάθε επίσκεψη με τα θραύσματα πήλινων ειδωλίων - αφιερωμάτων σε ιερά που απεικονίζουν ιδιαίτερα περίτεχνα σχέδια κομμωτικής. Αν κάποιος τα συνέκρινε με το κούρεμα των σύγχρονων νέων θα τα θεωρούσε πιο πρωτότυπα, κι όμως οι μελετητές υποστηρίζουν ότι αποδίδουν εκφράσεις στο πλαίσιο μιας θρησκευτικής τελετουργίας. Ο καθρέπτης πίσω από τα μικροσκοπικά κεφαλάκια, που μας επιτρέπει να δούμε το χτένισμα και στο πίσω μέρος του κεφαλιού, φανερώνει το μεράκι του αρχαιολόγου για το έργο του.
Ο αρχαιολόγος Γιώργος Τζωράκης με υπομονή και γνώση μάς αποκαλύπτει τα μυστικά της επιστήμης του. Τα κύματα της πέτρας στα λίθινα αγγεία, η ελεύθερη έκφραση και πρωτοτυπία του μινωικού καλλιτέχνη έρχεται σε αντίθεση με την ομοιομορφία της μαζικής παραγωγής κάτω από την επιβολή του μυκηναίου κυρίαρχου. Οι χρωματιστές γραμμές και τα σχέδια σε ένα ταπεινό πήλινο αγγείο καθημερινής χρήσης μπορούν να αποκαλύψουν πολλά κατά την εξέταση από την έμπειρη επιστημονική ματιά.
Σεβάσμιες θεότητες με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό, μικροσκοπικά χάλκινα ειδώλια στη στάση του "σεβίζοντος", ένας ολόκληρος κόσμος που πάλλεται, που χαίρεται και φοβάται, στα χιλιάδες χρόνια της απουσίας του κατάφερε να μας αφήσει τα ίδια συναισθήματα για το άγνωστο, πλην όμως αποπνέει λιγότερη έπαρση και αλαζονεία, αλλά και σεμνότητα και αρμονία με το περιβάλλον του.
Η ερώτηση κάτω από ποιες αδιευκρίνιστες -αν όχι σκοτεινές- συνθήκες αποκτήθηκαν τα αντικείμενα της συλλογής αυτής, αποκομμένα μυστικά ή και βίαια από το φυσικό τους αρχαιολογικό χώρο εγκαταλείποντας άλλα αντικείμενα με τα οποία συμπορεύτηκαν στον χρόνο, όταν έπαψαν να αποτελούν εργαλείο ή συμπλήρωμα μιας ανθρώπινης παρουσίας, από κάποιους που θέλησαν να τα εκμεταλλευτούν μου προκαλεί απανωτά κύματα οργής. Ναι, ένιωσα πίκρα που το όμορφο κόσμημα που κάποτε στόλιζε τον τρυφερό λαιμό μιας ευγενούς κυρίας ή το ταπεινό αφιέρωμα σε ένα ιερό κορυφής ενός πιστού, με το οποίο θέλησε να εξασφαλίσει τη θεϊκή εύνοια, έγινε αντικείμενο στυγνής εμπορικής συναλλαγής.
Θεωρώ βέβαια ότι εύκολα θα μπορούσε κάποιος να μου προσάψει την κατηγορία του αδιόρθωτα ρομαντικού. Γι΄ αυτό προσπάθησα να ξεχάσω ότι τα αντικείμενα αυτής της συλλογής βρίσκονταν εκεί σαν παιδιά ορφανά που κάποιος τα άρπαξε από την αγκαλιά της μητέρας τους, από τη συντροφιά των αδελφών τους, παιδιά με άγνωστη καταγωγή και προέλευση, με μοναδικό στοιχείο ταυτότητας την ύπαρξη. Να ξεχάσω ότι η ξεχωριστή ομορφιά τους είναι αυτή που τα κράτησε σε μια νέα οικογένεια με ανάλογα προσφυγόπουλα του χρόνου και δεν τα οδήγησε σε μια νέα προσφυγιά στο εξωτερικό με άγνωστη κατάληξη.
Προσπάθησα να εστιάσω στο γεγονός ότι από το δυσδιάκριτο παρελθόν τους στον θολό βυθό της ιστορίας τα ανέσυραν άνθρωποι που νοιάστηκαν και φρόντισαν γι΄αυτά και δημιούργησαν ένα " ορφανοτροφείο" που έδωσε στέγη σ' αυτά τα πολύπαθα παιδιά του χρόνου.
Προσπάθησα να ξεχάσω, προσπάθησα να μη σκέφτομαι. Κράτησα μόνο τη σκέψη ότι πρέπει να νιώθω κιόλας τυχερή ή ευγνώμων που τα αντικείμενα της συλλογής δεν πήραν το δρόμο χωρίς επιστροφή προς το εξωτερικό, όπως τόσα άλλα, και ότι συνεχίζει να τα φιλοξενεί η κρητική γη που τα γέννησε.
Τράβηξα αρκετές φωτογραφίες των εκθεμάτων, να τις έχω στον υπολογιστή μου, για να θυμάμαι απλά τις όμορφες στιγμές τους, για τις ώρες που η δική μου καθημερινότητα δεν υποφέρεται και η αρχαία ομορφιά αποτελεί παρήγορο καταφύγιο. Να ψηλαφίζω με τα μάτια μου το άγγιγμα των ανθρώπων πάνω στα αντικείμενα, να μυρίζω το χαμένο πια άρωμα από ένα μικροσκοπικό αγγείο μιας νεαρής κοπέλας που ήθελε να μοσχοβολά για τον αγαπημένο της, να φαντάζομαι τη γυναικεία φιλαρέσκεια και ματαιοδοξία για το κόσμημα πάνω σε ένα λεπτό διάφανο δέρμα που τώρα δεν έχει αφήσει καμιά εικόνα του, παρά μόνο συγκριτικές υποθέσεις από τις τοιχογραφίες. Να αισθανθώ την ανάγκη τους να παρακαλέσουν αυτή την άγνωστη ανώτερη δύναμη για παρηγοριά, βοήθεια και συμπόνια, αμείωτη κι ας πέρασαν τόσα χρόνια. Να μοιράζομαι μαζί τους το φόβο για το άγνωστο. Κι ας διαπιστώνω και πάλι τη διαχρονική δύναμη του ισχυρού που θέλει να επιβληθεί με το πολύτιμο υλικό που ελάχιστοι μπορούσαν να διαθέσουν.
Επόμενος σταθμός μας οι μινωικές οικίες -επαύλεις της Τυλίσσου. Εκεί ο χρόνος έχει σταματήσει στη γλώσσα αφήνοντας ανέπαφο το όνομα του χωριού. Η ξεναγός μας Στέλλα Σκουτέλη για ώρα πολλή ξεδιπλώνει πληροφορίες για το χώρο και μας βοηθά να τον εντάξουμε καλύτερα στο χρόνο και στο πλαίσιο του μινωικού πολιτισμού.
Η φύση γύρω από τον αρχαιολογικό χώρο οργίαζε. Κι όμως μέσα, όπως σε όλους σχεδόν τους αρχαιολογικούς τόπους, ο χώρος ήταν γυμνός: τα ευρήματα είχαν αφαιρεθεί για προστασία και φύλαξη στα μουσεία, άλλα στις προθήκες κι άλλα στις αποθήκες. Κι όμως νιώθω ότι ο σεμνός λατρευτής από το αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου κυκλοφορεί ανάμεσα στις γυμνές πέτρες, στα δωμάτια του αρχαιολογικού χώρου. Με το χέρι του αντήλιο στη θεϊκή λάμψη(;), με το λεπτό του σώμα ευλύγιστο και εύθραυστο, με τη σεμνότητα και επίγνωση της ανθρώπινης αδυναμίας είμαι σίγουρη ότι εκτός από την εύνοια του θεού του έχει εξασφαλίσει τον ανθρώπινο σεβασμό και θαυμασμό εις το διηνεκές.
Το μεσημεριανό σε μια ταβέρνα στην Τύλισσο ήταν αναγκαίο και απολαυστικό, όμως η επιστροφή με βρίσκει με πικρά συναισθήματα.Η μελίρρυτη φωνή της Μαρίας Φραγκιαδάκη δεν καταφέρνει να με παρηγορήσει. Στη σκέψη μου διαρκώς επανέρχονται τα παιδιά που τα ξύπνησαν πρόωρα, που τα απέσπασαν από την οικογενειακή τους γαλήνη και τα οδήγησαν στην προσφυγιά και στην ορφάνια. Άλλα ήταν ίσως πιο τυχερά, αυτά που τώρα χαίρονται τη λάμψη των προβολέων, άλλα όμως καταπίνουν το σκοτάδι του υπογείου στις αποθήκες του μουσείου κι άλλα είναι διάσπαρτα στην οικουμένη. Μια διαλυμένη οικογένεια χωρίς ελπίδα να ξανασυγκροτηθεί. Είναι που οι αρχαιοκάπηλοι φτάνουν πολλές φορές πριν τους αρχαιολόγους. Και είναι αδίστακτοι.
Μα, γιαγιά, γιατί δεν τα φύλαξες καλά;
Εγώ, παιδιά μου, σας τα παρέδωσα... Εσείς γιατί δεν τα προσέχατε;;;;